Na uren Netflixen weet ik het zeker: eén van de grappigste momenten uit Modern Family komt uit de aflevering ‘Mothers Day’. Cam beklaagt zich bij Mitch dat hij door anderen gezien wordt als de vrouw en moeder van het stel. “Ze zien me als een vrouw Mitchell!” “Och, ze moeten een van ons als moeder kunnen zien”
“Maar waarom moet ik dat zijn?”
“Noouuuhhhh….Als ik zou moeten kiezen zou ik zeggen dat jij net wat meer de moeder bent.” Dan stuitert er een bal voor hun voeten. Een jongetje roept: “Kunt u die bal teruggooien?”
Cam ontploft: “Kan ik een bal gooien? Kan ik een bal gooien? Denk je soms dat ik geen bal kan gooien?” Waarop hij de bal zo hard teruggooit dat deze een oudere man van z’n fiets af mept.
De scène eindigt dat Cam gilletjes slakend, handen wapperend en sorry roepend naar de man toe rent. Mitch roept hem na: “Cam… handen”
Wat is stereotyperen precies?
Deze scène illustreert op heerlijk veel laagjes wat er gebeurt als we elkaar als stereotype benaderen. Stereotypen zijn vaststaande, uitvergrootte beelden van groepen mensen, de ‘Nederlanders zijn gierig en Belgen zijn dom’ plaatjes zeg maar. Als we iemand stereotyperen benaderen we iemand op basis van die uitvergrootte beelden die we op voorhand van iemand hebben. We spreken iemand er op aan en verwachten eigenlijk ook dat die persoon zich zo gedraagt. Als die ander zich tegen het stereotype in gedraagt hebben we de neiging om dit niet waar te nemen of ons er onprettig bij te voelen.
Er vindt al jaren fascinerend onderzoek naar beeldvorming en stereotype plaats onder leiding van Prof. dr. Fiske van Princeton University. Wereldwijd wordt er in kaart gebracht welke groepen we in onze samenleving onderscheiden (denk: mannen, vrouwen, jongeren, ouderen etc. etc.) en hoe we deze groepen op voorhand beoordelen op warmte en competentie.
Het blijkt namelijk dat we ons oordeel over elkaar voor ruim 90% op die twee aspecten baseren: vind ik jou warm (aardig/betrouwbaar/sympathiek) en vind ik jou competent (krachtig/kundig/capabel).
Vervolgens worden de uitkomsten van dit onderzoek in een zogenaamde Bias Map geplaatst.
Hieronder een voorbeeld van zo’n map met Duits onderzoek.
Onderzoek Duitsland
Hier zie je in kaart gebracht welke groepen er onderscheiden worden door – in dit geval – de Duitse bevolking èn welke beelden er op voorhand leven over hoe warm en competent deze groepen zijn.
Linksboven zie je bijvoorbeeld ‘mensen met een lichamelijke beperking’ staan. Deze groep wordt als behoorlijk warm en niet zo competent ervaren. Rijke mensen vinden we dan weer wel competent, maar niet zo aardig, en alleenstaanden worden als competenter gezien dan getrouwde mensen.
Een eigen map heeft grote impact, dat zagen we bij de bedrijven die we al onderzochten. Het maken van zo’n map is niet ingewikkeld: alles wat je nodig hebt zijn 100 respondenten die een online survey van 10 minuten willen invullen. De Universiteit Utrecht verwerkt en interpreteert deze data, en maakt er een map van. Deze map wordt toegelicht door Nobbe Mieras in de vorm van (naar keuze) een presentatie, lezing of workshop. Heeft jouw organisatie ook interesse in het maken van een eigen map? Neem dan even contact met ons op, we lichten onze werkwijze graag toe in een (online) meeting.
Het magische vak
Rechtsboven is deze map is het magische vak, daar vinden we de groepen die we als warm èn competent zien. In de Duitse map worden die eigenschappen toegedicht aan o.a. sporters, medici en mannen.
Prof. dr. Fiske zegt over dit vak dat we elkaar in dat vak rechtsboven pas goed kunnen ‘humanizen’. Vertaald betekent dit dat we elkaar in dit vak ‘vermenselijken’. En hier raken we een kernpunt. Het betekent namelijk dat we in staat zijn om elkaar als individu te zien, in plaats van een representant van een groep.
Als je een groep ziet in plaats van een persoon
Op Twitter gaat al jaren een hilarische tweet rond over ‘vrouw heeft wéér een nieuwe functie, hoe doet ze het toch! Dit omdat als een organisatie een nieuwe CEO heeft die toevallig vrouw is, er krantenkoppen verschijnen in de trant van: ‘Albert Heijn krijgt vrouw aan het roer’. Of ‘Vrouw aan de top van wielerbond’, terwijl mannen met nieuwe functies gewoon bij hun naam genoemd worden.
Logisch hoor ik je zeggen, het is namelijk opmerkelijk dat er een vrouw op een functie gekozen is i.p.v. een man. Dat klopt en het is ook geen drama. Maar het geeft een mooi voorbeeld van hoe je zo maar van CEO van de Albert Heijn met de naam Marit van Egmond geanonimiseerd kunt worden tot een representant van een groep.
De luxe om een genuanceerd mens te mogen zijn in plaats van een stereotype
Is het erg om als representant van een groep gezien te worden in plaats van een individu? Ja. Ik denk wel dat we kunnen zeggen dat dit meestal erg is. Iedereen wil de luxe hebben om als individu gezien en benaderd te worden.
Als je wilt weten hoe die luxe er concreet uitziet kun je kijken naar hoe er vaak over mannelijke terreurmanagers gesproken wordt: ongelooflijke eikel, maar hij krijgt wel dingen voor elkaar. Heerlijk genuanceerd en helemaal echt en menselijk.
Niemand wil als vertegenwoordiger van een groep benaderd worden, al helemaal niet als de beeldvorming rond die groep ze op achterstand zet.
Aangesproken worden op je groep
Vraag maar eens aan moslims welke stereotype vragen ze vaak krijgen. “Waar kom je vandaan? Wat vind jij nou van die bomaanslagen? Ben jij ook uitgehuwelijkt? ” Een collega verzuchtte eens gefrustreerd: “Wat wil iedereen nou van me? Ik ben een niet gelovige, hoogopgeleide man met een migratie achtergrond, getrouwd met een vrouw met Iers/Franse nationaliteit. In welk malletje wil je mij in hemelsnaam plaatsen?”
Wisselen van stereotype
Overigens kun je ook zo maar van stereotype wisselen. Zo schreef comediënne Funda Müjde een boek over haar ervaringen met stereotyperingen. Omdat ze op 7-jarige leeftijd naar Nederland kwam en de taal nog niet helemaal machtig was dacht men dat ze wel niet zo snugger zou zijn. Toen ze ouder werd, werd ze tot vervelens toe aangesproken werd op haar Turkse achtergrond. Dat alles stopte abrupt op het moment dat ze tragischerwijs door een auto-ongeluk in een rolstoel belandde. Van het ene op het andere moment voerde ze andere gesprekken: onbekenden stortten hun hart bij haar uit en niemand vroeg meer waar ze vandaan kwam.
Kennelijk was ze door haar rolstoel van het stereotype ‘migrant’ naar het stereotype ‘lichamelijke beperking, dus lief maar niet zo competent’ geschoven. Overigens, naar eigen zeggen vond ze dit een fijner hokje om in te zitten dan die van de ‘migrant’; iedereen deed opeens opmerkelijk veel aardiger tegen haar.
Je stereotype bepaalt de benadering
Als je gestereotypeerd wordt is dat dus niet alleen irritant, het heeft concrete gevolgen voor hoe mensen je behandelen; hoe aardig of respectvol mensen tegen je doen. Als je in het goeie hokje zit is dat fijn. Maar schuif je in het verkeerde kwadrant, heb je dikke pech.
Stereotypering kan op allerlei manieren tegen je werken.
Als je in het hokje wel warm maar niet competent zit (kinderen, bejaarden, gehandicapten), word je niet serieus genomen. Zit je in niet warm maar wel competent (carrièrevrouwen, bankiers, rijke mensen), dan misgunnen mensen je vaak je succes. En als je op voorhand als niet warm en niet competent (junks) gezien wordt ben je helemaal de sjaak, dan willen mensen vooral bij je uit de buurt blijven.
Stereotypering en backlash
En alsof dat allemaal nog niet genoeg is, onderzoek laat ook zien dat als mensen zich tegen hun stereotype in gedragen, ze grote kans lopen dat er ‘backlash’ ontstaat. Een extra negatief effect. Zo worden vrouwen in het algemeen gezien als iets warmer dan mannen, maar minder competent. Als ze zich vervolgens assertief opstellen door bijvoorbeeld salarisonderhandelingen te voeren, vertonen ze gedrag wat niet geassocieerd wordt met vrouwelijkheid en dat wordt dan weer als onprettig ervaren (door mannen én vrouwen). En als onprettig ervaren gedrag resulteert weer in minder promotiekansen.
Ok, maar het is toch ook zo?
“Ja maar hee..”, zei ooit iemand bij een lezing over dit onderwerp tegen ons: “Ik snap wat je zegt over dat we elkaar zien als stereotype enzo, maar het ís toch ook zo? Vrouwen zijn toch ook wat warmer dan mannen? Ouderen zijn toch ook wat minder competent dan jongeren? En junks zijn toch ook niet te vertrouwen en krijgen niks voor elkaar?”
Goeie opmerking. Overigens werd deze vraag gesteld door een typische ambtenaar, je weet wel, zo’n inefficiënte pennenlikker die liever lui dan moe is.
Waarmee ik zeggen wil: als jij zelf als individu benaderd wilt worden, dan hebben andere mensen dat recht ook. Het is namelijk erg oneerlijk als je weggezet wordt vanwege beeldvorming.
Het stereotype van de witte man
De verbijstering over de oneerlijkheid van stereotypering overvalt op dit moment voor het eerst ook witte mannen.
De witte man: die zelfvoldane, seksistische, racistische koloniaal. Voor wie het nog niet wist, hij is de bron van alle kwaad en het ergste is dat hij het zelf niet weet. Ik weet niet hoe met jou zit, maar ik merk in mijn omgeving dat mannen zich bedreigd en gefrustreerd voelen door deze stereotypering.
Hoe kan ik verantwoordelijk gehouden worden voor het vermeende gedrag van een groep? Of nog erger: gebeurtenissen uit het verleden waar ik part nog deel aan had? Hoe bestaat het dat ik zo’n karikatuur opgeplakt krijgt en dat ik er ook nog ’s op afgerekend wordt?
Had ik al gezegd dat het erg oneerlijk is als je weggezet wordt vanwege beeldvorming?
Modern Family of Griekse tragedie?
We kunnen lachen om Cam en Mitch in Modern Family omdat het comedy is. Het leuke aan comedy is namelijk dat de personages niet echt lijden onder wat er gebeurt. Het hondje van de hoofdpersoon wordt geplet en wij liggen in een deuk. Als hetzelfde hondje geplet wordt in een Griekse tragedie huilen we er om.
Cam is comedy en we lachen hard om zijn stereotype. Ons dagelijks leven lijkt wat meer op een Griekse tragedie. Daar doen we elkaar onherroepelijk pijn als we elkaar niet als echte mensen benaderen.
Praktische tips en nieuws ontvangen over Inclusive Leadership Presence?
